KUĆNI LJUBIMCI

friends, dog, pet-3042751.jpg

Prema definiciji kućni ljubimci su životinje koje čovjek drži u svojoj neposrednoj okolini i imaju ulogu društva, pratitelja i prijatelja, odnosno drugačiju ulogu u odnosu na životinje koje se koriste za rad, farmske životinje ili laboratorijske životinje. Brojne su prednosti držanja kućnih ljubimaca počevši od socijalnih pa do zdravstvenih. Upravo zbog toga što borave u neposrednoj čovjekovoj sredini veoma je bitno praćenje i održavanje njihovog zdravstvenog statusa. Prema podacima Statista-e iz 2018. godine u svijetu najveći broj kućnih ljubimaca čine psi sa populacijom od 471 milion, dok su mačke na drugom mjestu sa 373 miliona. Prema podacima iste agencije iz 2021. godine u EU najveću populaciju kućnih ljubimca čine mačke: 83 miliona i 622 hiljade i psi: 72 miliona i 708 hiljada.

PSI

Domaći pas (Canis lupus familiaris) pripada porodici Canidae. Kao prve domestificirane životinje u interakciji su sa ljudima hiljadama godina. Proces pripitomljavanja se odvijao u dvije glavne faze: (I) inicijalna domestifikacija divljeg sivog vuka u primarne pse i (II) postepeni razvoj i prelazak primitivnih pasa u razne savremene rase pasa. Kako je čovjek naseljavao razna geografska područja tako se i pas zajedno sa njim kretao i brzo navikavao na uslove okoline. Jedan od ključnih događaja tokom transformacije i oblikovanja pasa je promjena ishrane. Za razliku od vukova, usljed promjena gena za digestiju, psi mogu preživjeti na hrani koja je bogata škrobom.

Danas psi predstavljaju nezaobilazan dio ljudskog života, a kao dokaz tome je i razvoj cijele nauke o psima koja se naziva kinologija koja se bavi pasminama, uzgojem, njezi, ponašanjem, treniranjem, bolestima i historijom domaćih pasa. Kinološki savezi se formiraju na nivou država koji kasnije ulaze u sastav Međunarodnog kinološkog saveza (Fédération Cynologique Internationale – FCI) koje je najveće kinološko udruženje u svijetu, a koji trenutno broji 98 država članica. FCI je do danas prepoznao 356 rasa pasa i svakoj od njih je vlasnik određena država koja mora napisati standarde rase (detaljan opis idealne jedinke) u saradnji sa naučnom komisijom i komisijom za standardizaciju pri FCI. Sve rase pase su prema FCI podijeljene u 10 grupa koje se kasnije dijele na odsjeke i pododsjeke kako je prikazano u tabeli.

Bosna i Hercegovina ima svoje dvije autohtone rase pasa koje su prihvaćene od strane Međunarodnog kinološkog saveza, a to su:

Bosanskohercegovački-hrvatski pastirski pas– Tornjak
Bosanski oštrodlaki gonič– Barak

Tabela 1. FCI kategorizacija pasa

Slika 1. Tornjak (Miral Castle Srebrenik)

Slika 2. Barak (Wikipedia)

MAČKE

cat, cat's eyes, gray cat-2143332.jpg

Na osnovu genetskih i arheoloških nalaza otkriveno je da su mačke domestificirane na području Plodnog polumjeseca (Irak, Sirija, Libanon, Izrael, Palestina, Jordan) prije otprilike 10 hiljada godina. Domaća mačka (Felis silvestris catus) je najvjerovatnije pratila komensalni put domestifikacije koji je povezan sa razvojem agrikulture. Naime, rana skladišta hrane su često bila infestirana miševima što je privlačilo mačke da se približe ljudskim naseljima tako da su prvobitno postale sredstvo za kontrolu ovih štetočina što je predstavljalo veliku korist. Domaća mačka pripada rodu Felis, porodici Felidae, redu Carnivora. 

Danas postoji nekoliko internacionalnih organizacija za mačke, a najpoznatije su Međunarodna felinološka organizacija (TICA, https://www.tica.org/) i Međunarodni felinološki savez (FIF, http://fifeweb.org/index.php).

Upravo zbog nepostojanja jedinstvene internacionalne organizacije mački postoji nesklad u ukupnom broju rasa mački jer su neke rase prepoznate od nekih organizacija, dok od drugih nisu (npr. Assian Tabby priznata od strane Upravnog vijeća ljubitelja mački, dok nije proznata od strane TICA-e ili FIF-e). TICA trenutno prepoznaje 73 rase mački. Ova organizacija svake godine organizira takmičenje gdje se biraju najljepša mačka i leglo od svake rase. Takmičenje je podijeljeno u 8 kategorija gdje se svaka kategorija ocjenjuje zasebno i mačići se ne ocjenjuju zajedno sa odraslima već odvojeno. Kategorije: mačići (4-7 mjeseci starosti), šampioni (preko 8 mjeseci starosti, odrasli ne smiju biti sterilisani ili kastrirani), odrasli (preko 8 mjeseci starosti sterilisani ili kastrirani), kućne mačke (mačići) (nepedigrirani ili pedigrirani mačići koji ne mogu biti u kategoriji mačića iz nekog razloga, starost između 4 i 7 mjeseci), kućne mačke (nepedigrirane ili pedigrirane mačke koji ne mogu biti u kategoriji odraslih iz nekog razloga, starosti preko 8 mjeseci i moraju biti sterilisane ili kastrirane), preliminarne nove rase (specijalna kategorija evaulacije novih rasa kako bi se vremenom omogućilo učestovanje u kategoriji šampiona, početni stadij), uznapredovale nove rase (specijalna kategorija evaluacije novih rasa koje su zbog dobrih svojstava na korak do takmičenja u kateegoriji šampiona) i nove osobine (evaluacija novih osobina kod prepoznatih rasa koje se do sada nisu ocjenjivale na takmičenjima a uključuju pojavu novih boja ili dužine dlake). FIF prepoznaje 48 čistokrvnih rasa mački (svrstanih u 4 kategorije: A, B, C i D) uz dodatne dvije u koje se ubrajaju kućne kratkodlake i dugodlake mačke.

HISTORIJAT DOMESTIFIKACIJE MAČKE

Prije 10.500-9.500 godina: razvojem agrikulture ljudi su počeli skladištiti hranu što je dovelo do pojave velikog broja miševa i približavanja mački ljudskim nastambama.

Prije 9.500 godina: na Kipru su zajedno sahranjivani ljudi i mačke što predstavlja jedan od najranijih dokaza veze između ove dvije vrste.

Prije 3.700 godina: statue napravljene od slonovače napravljene u Izraelu sugeriraju da su mačke bile često viđene u blizini ljudskih nastambi u području Plodnog polumjeseca.

Prije 3.600 godina: crteži domestificiranih mački iz Tebe, Egipat predstavljaju najstariji i najpotpuniji dokaz potpuno domestificirane mačke.

Prije 2.900 godina: mačke se u Egiptu smatraju božanstvom u formi božice Bastet; veliki broj mački su žrtvovane i mumificirane u njenom svetom gradu što indicira da su Egipćani uzgajali domaće mačke.

Prije 2.300 godina: vrhunac obožavanja mački u Egiptu kada dolazi do zabrane njenog izvoza iz zemlje.

Prije 2.000 godina: ostaci mački u Njemačkom mjestu Tofting i povećano pojavljivanje mački u umjetnosti indicira da su domaće mačke bila česta pojava širom Europe.

1.350-1767: Tamra Maeo (ili ”Poezija mački”) napisana od strane budističkih svećenika u Tajlandu opisuje autohtone prirodne rase kao što je sijamska mačka koja je u najvećoj mjeri nastala putem genetskog drifta bez ljudske intervencije.

1800-te: većina modernih rasa se razvija na britanskom otoku na onosvu pisanja engleskog historičara Harrisona Weira.

1871. godina: izložba mački u Londonu je prva koja je uključivala rase mački koje su se razvilje ljudskom intervencijom (selekcija).

2001. godina: prvi klonirani ljubimac, mače nazvano ”CC (Copy Cat)” je rođeno na Texas A&M University’s College of Veterinary Medicine

Slika 3. Stranica rukopisa Tamra Maeo koji se naziva i Poezijom mački (Wikipedia)

Slika 4. Prvi klonirani ljubimac, mače nazvano ”CC” (Texas A&M College of Veterinary Medicine & Biomedical Sciences)

Izvori:

  1. Slika 1. Tornjak (fotograf Almir Ibrić): ime psa: Max, autor: uzgajivačnica Miral Castle Srebrenik;
  2. 2020. E. Bedford. Global dog and cat pet population 2018.
  3. 2022. E. Bedford. Pet population in the European Union 2021, by animal type.
  4. Fédération Cynologique Internationale (FCI). https://www.fci.be/en/.
  5. Fédération Cynologique Internationale. Group : n°2 – Pinscher and Schnauzer – Molossoid and Swiss Mountain and Cattledogs. TORNJAK (Bosnian and Herzegovinian – Croatian Shepherd dog). https://www.fci.be/Nomenclature/Standards/355g02-en.pdf.
  6. Fédération Cynologique Internationale. Group : n°6 – Scent hounds and related breeds. BOSANSKI OSTRODLAKI GONIČ-BARAK (Bosnian Broken-Haired Hound-Called Barak). https://www.fci.be/Nomenclature/Standards/155g06-en.pdf.
  7. Marcelo R. Sanchez-Villagra. 2022. The Process of Animal Domestication. Princeton University Press, Princeton and Oxford.
  8. Zhang Z, Khederzadeh S, Li Y. 2020. Deciphering the puzzles of dog domestication. Zool Res. doi: 10.24272/j.issn.2095.
  9. Driscoll CA, Clutton-Brock J, Kitchener AC, O’Brien SJ. 2009. The Taming of the cat. Sci Am. PMID: 19485091.
  10. Bauer L. 2021. The Complete Cat Breed Book. DK Books.
  11. Fédération Internationale Féline (FIF). http://fifeweb.org/index.php.
  12. The International Cat Association (TICA). https://www.tica.org/.