KETOZA
Multifaktorijalni poremećaj koji se očituje hipoglikemijom, ketonemijom i ketonurijom.
SINONIMI
Hiperketonemija
ETIOLOGIJA
Održavanje odgovarajućih koncentracija glukoze u plazmi je neophodno za regulaciju energetskog metabolizma. Kod preživara glavni prekursori za glukoneogenezu su propionati i aminokiseline. Kod visokoproizvodnih krava uvijek je prisutan negativni balans (NEB) tokom prvih nekoliko sedmica laktacije. U odgovoru na NEB i male koncentracije glukoze u plazmi, dolazi do mobilizacije adipoznog tkiva sa posljedičnim rastom serumskih koncentracija nezasićenih masnih kiselin (NEFA) kojeg prati naknadno povećanje β-hidroksibutirata (BHB), acetoacetata i acetona. Hepatična insuficijencija: javlja se tokom ketoze ali ne u svim slučajevima.
Ketoza se definira kao povećanje serumskih ili plazma koncentracije keto kiselina i dijeli se u tri tipa:
(I) ”spontana” ketoza (glukoneogeneza je maksimalno izražena i dolazi do prevazilaženja kapaciteta jetre usljed nedostatka prekursora glukoze, dolazi do brzog ulaska NEFA u mitohondrije hepatocita što rezultira visokom stopom ketogeneze i visoke koncentracije ketonskih tijela u plazmi;
(II) masna jetra (glukoneogenetski putevi nisu maksimalno stimulirani i posljedično preuzimanje NEFA od strane mitohondrija nije izraženo što dovodi do njihove esterifikacije u citosolu prilikom čega nastaju trigliceridi koji se nakupljaju u jetri i izazivaju pojavu masne jetre);
(III) nastaje usljed ishrane sa velikim količinama hrane koja dovodi do visoke produkcije buterne kiselina (kukuruz), a koja se metabolizira u butirate od strane epitelnih ćelija buraga. Ketoni nastaju iz dva glavna izvora: butirati u buragu i mobilizacijom masti.
Tipovi ketoze:
- Primarna ketoza;
- Sekundarna ketoza;
- Alimentarna ketoza;
- Gladna ketoza i
- Ketoza usljed nutricionih deficita.
EPIDEMIOLOGIJA
Oboljenje se javlja kod visokoproizvodnih mliječnih krava. Većinom se javlja kod krava koje se tokom zime i proljeća drže zatvorene u štalama. Najveći broj slučajeva se javlja u prvom mjesecu laktacije. Incidenca kliničke ketoze se kreće od 0.2% do 10%, a subkliničke i do 40%.
KLINIČKA SLIKA
Postoje dvije kliničke forme bovine ketoze: (I) sindrom trošenja mišića i masnog tkiva i (II) nervna forma.
Sindrom trošenja mišića i masnog tkiva se manifestuje postepenim smanjenjem apetita i produkcije mlijeka tokom 2 do 4 dana. Tjelesna masa brzo opada, koža gubi elasticitet zbog nedostatka subkutane masti. Feces je čvrst i suh. Karakterističan miris acetona se osjeti iz zadaha životinje i u mlijeku. Nervna forma se javlja iznenada. Sindrom se karakteriše: hodanje u krug, guranje glavom predmeta, sljepoća, snažno lizanje kože i predmeta, razvratan apetit i žvakanje u prazno uz salivaciju. Traju od 1 do 2 sata i mogu se ponovno javiti nakon 8 do 12 sati. Subklinička ketoza (hiperketonemija) se definiše kao porast serumskih/ plazma koncentracija β-hidroksibutirata preko referentnih vrijednosti ili ketonurijom bez vidljivih znakova obojenja.
DIFERENCIJALNA DIJAGNOZA
Sindrom trošenja mišića i masnog tkiva (dislokacija abomasuma, traumatski retikulitis, primarna indigestija, cistitis i pijelonefritis), nervna forma (bjesnilo, hipomagnezijemija i BSE).
LIJEČENJE I KONTROLA OBOLJENJA
Tretman ketoze se zasniva na osiguravanju formiranja glukoze (glukoneogeneza) iz tkiva i trošenju preostalih ketonskih tijela u krvi. Najednostavniji način jeste administracija glukoze koja prekida ketogenezu i uspostavlja normalni energetski metabolizam. Aplikacija 50%-tne otopine glukoze (dekstroza) IV rezultira prolaznom hiperglikemijom, povećanim insulinom i smanjenom sekrecijom glukagona te reduciranim plazma koncentracijama NEFA. Propilen glikol i glicerin (300-500 ml dnevno tokom 5 dana PO). Glukokortikoidi: hiperglikemija se javlja nakon 24h od aplikacije. Stanje hiperglikemije traje tokom 4 do 6 dana nakon davanja 10 mg deksametazona 21-izonikotinata i ostalih preparata sa kao što su deksametazon natrijum fosfat (40 mg) i flumetazon (5 mg). Deksametazona 21-izonikotinat (20-25 mg IM) smanjuje osjetljivost na insulin i utječe na metabolizam glukoze i lipida. Smanjuje sadržaj masti u jetri kod krava u ranoj laktaciji. Lente insulin: olakšava celularno iskorištavanje glukoze, suprimira metabolizam masnih kiselina i stimulira hepatičnu glukoneogenezu (200 IU SC dnevno tokom 3 dana).