FELINI INFEKTIVNI PERITONITIS

Fatalna bolest mački koja se karakteriše efuzijom u tjelesnim šupljinama, neurološkim znakovima ili uveitisom. Uzrokuje je felini koronavirus- FCoV koji je u početku minimalno patogen za životinju ali usljed mutacija poprimi agresivnu, letalnu formu.

ETIOLOGIJA

Uzročnik felini koronavirus (FCoV), RNA virus, pripada familiji Coronaviridae. Postoje dva tipa: tip I (jedinstveni felini soj), tip II (nastao rekombinacijom između tipa I i korona virusa pasa). Benigni FCoV se replicira u enterocitima. Ukoliko dođe do mutacije S (spike) proteina virus gubi mogućnost replikacije u enterocitima, a mutirani virus se putem makrofaga širi u tijelu. Druga mutacija je neophodna kako bi se virus efektivno replicirao u makrofagima. Ova replikacija mutiranog FCoV je ključni događaj u patogenezi FIP-a. Znakovi uzrokovani sa granulomatoznim lezijama u ciljajućim organima (CNS, oči, parenhimatozni organi) i vaskulitis dovode do akumulacije tečnosti u tjelesnim šupljinama. Većina mački izložena FCoV-u razije umjereni ili subklinički enteritis, dok se kod manjeg broja razvija sistemsko i u velikom broju slučajeva letalno imunski posredovano oboljenje poznato kao felini infektivni peritonitis.

EPIDEMIOLOGIJA

Javlja se kod svih članova familije Felidae i ima kosmopolitsku distribuciju, a FCoV je endemičan u prostorima sa većim brojem mački (uzgajivačnice, skloništa). Prevalenca bolesti je naglo porasla zadnjih 30 godina kao direktna posljedica promjena u načinu držanja mački. Sve više se drže u zatvorenom okruženju što uzrokuje veću izloženost fecesu putem kojeg se virus najviše izlučuje u vanjsku sredinu. Prenosi se oro-fekalnim putem. Virus je visoko kontagiozan i prisutan je u fecesu 2 dana od infekcije. Najosjetljivije kategorije su životinje od tri mjeseca do dvije godine starosti (može se javiti u bilo koje starosno doba životinje). Češće se javlja kod čistokrvnih rasa. Faktori rizika: držanje više mački zajedno, stres, imunosupresija, starost. U prirodnim okolnostima horizontalna transmisija (mačka-mačka) mutiranog virusa se ne javlja. Usljed sve veće spriječenosti mački da love i na taj način se hrane, one konzumiraju hranu koja često ima nebalansiran odnos omega 6:3 masnih kiselina što često dovodi do hroničnog proinflamatornog stanja čime se povećava rizik od razvoja FCoV infekcije i posljedično FIP-a.

Patogeneza FIP-a obično počinje kada FECV (felini enterični koronavirus, biotip koronavirusa mački koji uzrokuje blagi samolimitirajući enteritis) inficira mačiće i starije mačke sa oslabljenim imunitetom i koje su osjetljive na ponavljana izlaganja virusu. Primarna FECV infekcija kod mačića se javlja oko devete sedmice starosti (nakon iščezavanja maternalnih antitijela). Infekcije prije devete sedmice se također javljaju u okolini gdje je izloženost virusu visoka. Transmisija se odvija oro-fekalnim putem. Infektivni virioni intaktni prolaze stomak i ciljaju zrele apikalne epitelne ćelije crijevnog epitela što se očituje prolaznom dijarejom i ponekad sa povraćanjem. Virus se izlučuje putem fecesa u velikim količinama 2-10 mjeseci od infekcije, a izlučivanje može  tajati i do dvije godine. Glavno mjesto perzistencije je kolon.  

U otprilike 5% slučajeva koronavirusnih infekcija kod mački virus gubi tropizam za intestinalni epitel i  stekne sposobnost repliciranja u krvnim monocitima i tkivnim makrofagima. Drastična promjena dovodi do potpuno drugačijeg oboljenja koje se očituje slično kao i ostala makrofagno-zavisna oboljenja poput tuberkuloze, kuge, dubokih mikoza i lišmanioze. Smatra se da se ova mutacija događa u limfoidnom tkivu cekuma i kolona. Jedna od stotinu mutacija virusa FIP-a zapravo dovodi do pojave FIP-a. Virus FIP-a koji je generiran unutrašnjom mutacijom je genetski jedinstven za svaku mačku i nalazi se u inficiranim makrofagima u oboljelim tkivima i efuzionoj tečnosti te ima limitiran pristup vanjskoj sredini. Stoga, transmisija između mački nije tako česta i ako se desi očituje se kao samolimitirajuće oboljenje uzrokovano istim virusom.

KLINIČKA SLIKA

Period inkubacije može varirati od nekoliko dana do nekoliko mjeseci. U latentnom periodu oboljenja (kad je infekcija prisutna u cekumu, ileumu i kolonu i pripadajućim limfnim čvorovima) klinički znakovi se teško primjete ili su povezani sa poremećajima u rastu, povećanom osjetljivošću na ostale patogene. Jednom kada znakovi postanu vidljivi oni su obično progresivni i fatalni.  

Rani klinički znakovi su nespecifični i uključuju: groznicu, letargiju, anoreksiju i gubitak tjelesne mase. Laboratorijski testovi otkrivaju: neregenerativnu anemiju, neutrofiliju sa lijevim šiftom i limfopeniju. Prisutna je hiperbilirubinemija, povišena aktivnost serumske aspartat aminotransferaze i smanjen odnos albumin:globulin.

Felini infektivni peritonitis nije baš u potpunosti ispravan naziv, jer veliki broj mački ne razvija peritonitis. Postoje dvije osnovne forme oboljenja: efuzivni (mokri ili neparenhimatozni) i neefuzivni (suhi) FIP. FIP se zapravo može posmatrati kao kontiniuum, jer oba oblika su zapravo posljedica istog procesa, a to je piogranulomatozni vaskulitis. Klinički i patološki znakovi koji se javljaju za vrijeme oboljenja su direktna posljedica vaskulitisa i oštećenja organa koji nastaje zbog oštećenja krvnih sudova koji ih snadbijevaju. Kod efuzivnog FIP-a mnogi krvni sudovi su zahvaćeni što rezultira istjecanjem tekućine bogate proteinima iz krvi u tjelesne šupljine, najčešće u abdomen- ascites (75% slučajeva) zatim torakalnu šupljinu (10-15% slučajeva) ili miješana abdominalna i torakalna efuzija (manje od 10% slučajeva). Javlja se češće kod mačića. Neefuzivni, suhi FIP se karakteriše pojavom fokalnih i organiziranih granulomatoznih lezija u organima kao što su mezenterični limfni čvorovi, cekum, kolon, bubrezi, pluća, perikard, oči, mozak i kičmena moždina, a klinička slika zavisi od toga koji je organ ili organi oštećen ovim piogranulomatoznim promjenama. Javlja se kod jedne četvrtine oboljelih životinja, a predominantno se javljlja više kod određenih rasa poput birmanske i burmeške mačke.

Sa efuzivnim oboljenjem, specifični klinički znakovi zavise od dijela tijela zahvaćenog vaskulitisom pa se tako mogu javiti: ascites koji uzrokuje abdominalnu distenziju (obično prvi znak kojeg vlasnici primijete), efuzija u torakalnoj šupljini rezultira dispnejom, tahipnejom i prigušenim srčanim tonovima; uvećanje skrotuma usljed upale ovojnica testisa, bljedilo sluznica ili ikterus; perikardialna efuzija; abdominalne mase (adhezije) i mezenterična limfadenopatija.  

Neefuzivni FIP je više hronična manifestacija oboljenja i u početku se očituje nejasnim kliničkim znakovima. Razvijaju se granulomatozne lezije u abdominalnim organima (slezena, bubrezi, jetra i omentum), plućima i limfnim čvorovima. Mačke sa neefuzivnim oblikom FIP-a često imaju okularne znakove koji uključuju: vodeni bljesak, bolnost, kornealni edem, keratinski precipitati, hipopion (gnoj u oku), hifema (nakupljanje krvi u prednjoj komori oka), mioza, iridijalna hiperemija, optički neuritis i odvajanje retine. Najčešća okularna manifestacija FIP-a je iritis koji se očituje promjenom boje irisa. Obično svi dijelovi irisa postaju smeđi iako ponekad plave oči mogu postati zelene. Iritis se može očitovati i kao vodeni bljesak (eng. aqueous flare) što zapravo predstavlja vizualizaciju povećanog nivoa proteina u prednjoj očnoj komori. U 25- 33% slučajeva se razvijaju i multifokalni progresivni neurološki znakovi: izmijenjen mentalni status (najčešće), ataksija praćena sa nistagmusom i napadaji. Neurološko oboljenje je loš prognostični znak.

DIJAGNOZA

Radiografija: pleularna efuzija, ascites (u slučaju efuzije). Ultrazvuk abdomena: ascites, abdominalne mase, limfadenopatije. Krvna slika: limfopenija, neutrofilija sa lijevim skretanjem (stres leukogram); umjerena neregenerativna anemija usljed hronične upale. Biohemija: hiperglobulinemija, povećan bilirubin. FCoV serološki test ili ”FIP test”: koristan u dijagnostici ali treba biti oprezan prilikom interpretacije rezultata. FIP test je pogrešan naziv jer ovaj serološki test detektuje prisustvo anti-FCoV antitijela što ne znači nužno da životinja boluje od FIP-a. Rivalta test kod mački sa efuzijom (91% senzitivnost). Zlatni standard: imunohistohemijsko bojenje.

DIFERENCIJALNA DIJAGNOZA

Efuzija (neoplazija, holangiohepatitis, pankreatitis, bakterijski peritonitis, hilotoraks). Uveitis (toksoplazmoza, FIV infekcija).

LIJEČENJE I KONTROLA OBOLJENJA

Bez antiviralne terapije, prognoza oboljenja je slaba. Palijativna terapija je usmjerena kako bi se olakšali klinički znakovi i reducirala sistemska upala, a uključuje primjenu antiinflamatornih lijekova (prednisolon), tekućinsku terapiju, abdoaminocentezu ili torakocentezu. Oboljenje brzo napreduje i u nekim sučajevima, nažalost, eutanazija bi trebala biti predložena vlasnicima.

Antiviralni lijekovi

Dva lijeka koja pružaju dobar terapeutski odgovor i koji su jo u razvoju su remdesivir i GS-441524. GS-441524 je u inicijalnim kliničkim studijama imao efikasnost od 84% kod prirodno inficiranih mački. Terapija i sa jednim i drugim antiviralnim lijekom traje 12 sedmica, lijek se daje jednom dnevno.

Minimiziranje rizika FCoV transmisije putem redukcije potencijalnih izvora zaraze: čišćenje kutija sa pijeskom, hranilica, držanje manjih grupa mački.

Posljednja izmjena: 04.03.2025. godine