ATROFIČNI RINITIS SVINJA

Oboljenje koje se primarno javlja mladih svinja, a koje izaziva anatomske promjene koje mogu biti reverzibilnog ili češće ireverzibilnog karaktera. Očituje se atrofijom konhalnih kostiju (ossa turbinata). Svrstano je na B listu zaraznih bolesti svinja-OIE.
SINONIMI
Konhalna atrofija.

ETIOLOGIJA

Etiologija oboljenja je kompleksna i uključuje najmanje dva mikroorganizma. Razne infekcije (virusne) i neinfektivni agenti (prašina ili visoki nivoi amonijaka) iritiraju sluznicu nosne šupljine i uzrokuju kihanje što olakšava sekundarnu kolonizaciju uzročnicima rinitisa, a to su Bordotella bronciheptica (BB) i Pasteurella multocida (PM).  

Bordotella bronchiseptica je jedina vrsta iz roda Bordotella koja je od značaja za svinje. Aerobna je, pokretna, gram-pozitivna štapićasta ili kokoidna bakterija. Kolonizacija ove bakterije može dovesti do asimptomatske infekcije ili letalne pneumonije. Pasteurella multocida je nepokretna gram-negativna štapićasta ili kokoidna bakterija, fakultativno anaerobna i uključuje tri podvrste: P. multocida, P. septica i P. gallicida. Prepoznato je pet kapsularnih serotipova: A, B, D, E i F.

Oboljenje se javlja u dvije forme u zavisnosti od toga koje ga bakterije izazivaju:

  1. Neprogresivni atrofični rinitis (umjerena forma)– uzrokuju ga BB ili netoksigeni sojevi PM. Prilikom infekcije nosne šupljine BB se veže za cilijarni epitel respiratornog trakta. Ova bakterija producira termolabilan toksin koji dovodi do neprogresivne, umjereno teške atrofije konha koja je vidljiva 2.-4. sedmice nakon infekcije, a koju često prati i njihova regeneracija. 
  2. Progresivni atrofični rinitis (teška forma)– uzrokuju ga toksigeni sojevi PM (D i A serotipovi), a koje se očituje trajnim i teškim oštećenjem konha. Infekcija i kolonizacija nosne šupljine, naročito mukusa sa toksigenim sojevima PM rezultira oslobađanjem toksina koji izaziva progresivnu konhalnu atrofiju. Toksin kojeg producira je termolabilan i dermonekrotičan. Interferira sa G-proteinom u ćelijama. Pospješuje osteoklastnu resorpciju i narušava osteblastnu sintezu koštane osnove konha pri tome izazivajući ireverzibilne promjene koje su vidljive nakon nekoliko dana.

EPIDEMIOLOGIJA

Javlja se posvuda u svijetu gdje se svinje drže u intenzivnim uslovima držanja. Usljed vakcinacije i poboljšanja zoohigijenskih uslova držanja ovo oboljenje se uspjelo dovesti pod kontrolu. Incidenca pojave oboljenja se kreće od 5% do 30%. Najčešći put prenosa je putem direktnog kontakta i kapljično. Rezervoare infekcije predstavljaju inficirane krmače i leglo koje se može inficirati bilo kada.

BB se najčešće prenosi aerosolnim kapljicama kojeg pospješuje bliski kontakt. Infektivni aerosol putem kihanja ili kašljanja kod svinja sa aktivnom bolešću doprinosi daljnjem širenju uzročnika. Antitijela pasivno dobijena putem kolostruma od strane bolesnih ili vakcinisanih krmača štite protiv oštećenja konha ali ne i protiv infekcije. Međutim, vakcinacija krmača može odgoditi infekciju za nekoliko sedmica kod prasića što može dovesti do toga da ne dođe do stvaranja lezija ili da su one slabijeg karaktera. Novopridošle svinje su glavni izvor infekcije, a BB je izolovana iz ptica, glodara koji se mogu naću u blikom kontaktu sa svinjom. Bakterija se održava do 45 dana u zemljištu.

PM se može naći kod velikog broja domaćih životinja i ptica, uključujući i akvatične sisare. Uzrokuje akutna ili hronična oboljenja od značaja u peradarstvu, govedarstvu, ovčarstvu. Često se pojavljuje kao dio normalne flore . Iako se može širiti putem aerosola najčešći put infekcije je putem direktnog kontakta (nos-nos). Kao i kod BB tako je i za PM najčešći izvor infekcije zaražena novopridošla svinja. Širenje u krdu se javlja izrazito brzo horizontalnim i vertikalnim putem. Preživljava otprilike jednu sedmicu na 4°C. Aerosolizirani mikrorogranizmi sposobni su preživjeti do 45 minuta u nosnom iscjetku.

KLINIČKA SLIKA

Klinička slika zavisi od faze u kojoj se nalaze lezije. U akutnim slučajevima kod prasića starosti od 3 do 9 sedmica iritacija nazalne mukoze uzrokuje kihanje, kašalj i određenu količinu seroznog do mukopurulentnog nosnog iscjetka i prolazni unilateralni ili bilateralni epistakis (odlika progresivnog atrofičnog rinitisa). Kod prasića oprašenih od strane krmača koje su vakcinisane i protiv BB i PM koju prati vakcinacija prasića sa tri sedmice, frekvenca kihanja je znatno manja u odosu na prasiće kojima je data vakcina samo protiv BB. Prisutna je stalna iritacija nosa pa tako prasići stalno češu nos od pod ili predmete. Prirast mladih je značajno smanjen. Kod težih slučajeva, respiratorna opstrukcija se može povećati do tačke da dođe do dispneje i cijanoze.

U hroničnim fazama zgusnuti sadržaj iz nosa se izbacuje kihanjem. Često je prisutan deformitet rila (odlika progresivnog atrofičnog rinitisa) kao rezultat spriječenog razvoja konha i akumulacije nekrotičnog sadržaja u nosnim šupljinama. Usljed prisutnih deformiteta koje se javljaju na gornjoj vilici životinja teško uzima hranu i otežano žvaće hranu što se očituje daljnjim gubitkom tjelesne mase. Deformiteti se najčešće razvijaju kod svinja starosti između 8 i 10 sedmica, 3-4 sedmice nakon infekcije.

Kao najznačajniji efekti oboljenja su supresija rasta mladih i njihova zaostalost u razvoju. Iako im apetit nekada i nije poremećen zbog deformiteta viličnih kostiju i zuba su ograničeni u konzumaciji hrane.

DIJAGNOZA

Detekcija infekcije sa BB i PM je zasnovana na:

  1. Identifikaciji agenta: kulturelna izolacija i biohemijsko testiranje osjetljivih jedinki iz nosnih briseva. Pored toga mogu se raditi još i real-time PCR, konvencionalni PCR, ELISA za PM toksin i citopatogeni efekat na tkivnim kulturama za PM toksin.
  2. Detekciji imunog odgovora: ELISA za PM toksin i ELISA ili test aglutinacije za BB.

Atrofija konha se može ustanoviti jedino post mortem pretragom i to transverzalnom (uz par paralelnih rezova) sekcijom rila u nivou prvog ili drugog pretkutnjaka. Stepen težine lezija može se utvrditi putem sistema bodovanja lezija:
0-nema devijacija, nazalni septum je intaktan, konhe simetrične i ispunjavaju nosne šupljine,
1- blaga nepravilnost, asimetrija ili distorzija nazalnih struktura bez atrofije),
2- izražena distorzija nazalnih struktura bez izražene atrofije,
3- određena atrofija konha sa ili bez distrozije,
4- ozbiljnija atrofija sa teškom atrofijom jedne ili više konhi i
5- veoma teška atrofija gdje se konhe ne mogu vizuelno primijetiti.

DIFERENCIJALNA DIJAGNOZA

Citomegalovirusna infekcija, influenza i nekrotični rinitis.

LIJEČENJE I KONTROLA OBOLJENJA

Liječenje oboljenja prije pojave težih znakova reducirat će njihovu pojavu kao i efekte koji se javljaju, ali nažalost kod hronično pogođenih prasadi terapija nema efekta jer su nastale promjene ireverzibilne pa se stoga preporučuje njihovo neškodljivo uklanjanje.

Tilozin (20 mg/kg), oksitetraciklini (20mg/kg) ili trimetoprim-sulfadoksin (40mg/200mg/ml) po 0.1 ml/kg tjelesne mase mogu se davati parenteralno ili u hrani. Parenteralna aplikacija antimikrobnih lijekova pojedinačno prasićima u sedmičnom intervalu počevši od trećeg dana starosti uz aplikaciju od 3 do 5 puta po prasiću preporučuje se u cilju tretiranja i kontrole oboljenja.

Kontrola oboljenja zavisi od metoda eliminacije i kontrole prevalence toksigenih sojema PM koji uzrokuje progresivni atrofični rinitis. Prethodna infekcija sa BB može pospješiti infekciju sa toskigenim PM. Kontrola se može izvršiti:

  • Potpunom eradikacijom (kompletna depopulacija tokom četverosedmičnog perioda uz repopulaciju sa zdravim jedinkama),
  • Redukcijom infekcijskog pritiska (all-in, all-out menadžment držanja),
  • Masovnom medikacijom sa antimikrobnim lijekovima kako bi se reducirala težina i posljedice infekcije (metafilaksa, međutim postoji značajan rizik od pojave antimikrobne rezistencije) i
  • Vakcinacija (vakcinacija krmača inaktiviranim vakcinama protiv BM 4-6 sedmica prije prašenja koju prati vakcinacija prasadi starosti 7 i 28 dana; vakcinacija protiv obje bakterije PM i BB reducira pojavu lezija; vakcinacija sa rekombinantnom PM toksin vakcinom krmača  4-5 sedmica prije prašenja i 2-4 sedmice nakon prve vakcinacije pruža odličnu zaštitu prasadi eksperimentalno inficiranih sa BB i toksigenim PM).