ALERGIJE u veterinarskoj medicini

ALERGIJA NA ALERGENE OKOLINE

Alergeni okoline (polen, prašina, plijesni) u veterinarskoj medicini izazivaju neka od teških stanja, a najpoznatija su: atopijski dermatitis kod pasa i felini atopijski sindrom.

ALERGIJA NA UGRIZ BUHE

ALERGIJA NA HRANU

ATOPIJSKI DERMATITIS

Atopijski dermatitis je multifaktorijalno oboljenje. Definira se kao genetski predisponirano, upalno i pruritično, hronično alergijsko oboljenje kože sa karakterističnim kliničkim odlikama najčešće povezano sa produkcijom imunoglobulina E klase na alergene okoline. Domaći psi su jedna od samo nekoliko vrsta životinja koja mogu razviti spontano alergijsko oboljenje. Kliničke, imunološke, histološke i patološke odlike oboljenja kod pasa su toliko slične atopijskom dermatitisu kod ljudi tako da je atopijski dermatitis kod pasa predložen kao animalni model za humani atopijski dermatitis. Atopijski dermatitis se očituje abnormalnostima u funkciji kože kao barijere, njenoj upali (dermatitis), sekundarnim stafilokoknim i Malassezia infekcijama kože i ušiju, hipersenzitivnosti na alergene okoline, alergene hrane, stafilokoknim ili Malasezzia alergenima (ili alergenima oba patogena zajedno). Kod nekih pasa se mogu javiti negativni rezultati intradermalnog ili serumskog testiranja, a u čijem slučaju se može govoriti o atopično-sličnom dermatitisu kako bi se opisali znakovi oboljenja.

Patogeneza oboljenja je kompleksna (SL.1). Najvjerovatnije dolazi do defekata u funkciji kože kao barijere što dovodi do gubitka vode i penetracije alergena i mikrobnih organizama čime se povećava interakcija između imunog sistema kože i okolišnih iritansa. Atopijski dermatitis ima karakterističnu historiju i kliničke znakove, iako distribucija lezija i klinički znakovi mogu varirati između pojedinih jedinki pasa kao i rasa pasa. Disfunkcija kože kao barijere se karakteriše smanjenom ekspresijom terminalnih markera diferencijacije kao što su filagrin i lorikrin i povećanom propustljivošću usljed oštećenja lipidnog sloja kože i povećanim transepidermalnim gubitkom vode. Ovo dovodi do toga da je koža podložna penetraciji eksternih faktora (alergeni, mikrobni organizmi) što štetno djeluje na keratinocite.

Oštećeni keratinociti produciraju epidermalne alarmine kao što su IL-33, IL-25 i TSLP (timusni stromalni limfopoetin) koji aktiviraju dendritičke ćelije i tip 2  urođene limfoidne ćelije koje produciraju IL-5 i IL-13 koji aktiviraju eozinofile i Th2 ćelije.

Dendritičke ćelije antigen odnose do limfnog čvora u kojem se vrši diferencijacija Th u Th2 ćelije koje oslobađaju proinflamatorne citokine i stimuliraju B ćelije u plazma IgE producirajuće ćelije. IgE se vežu za membranu mast ćelija i dovode do njihove degranulacije prilikom čega se oslobađa histamin koji dovodi do vazodilatacije krvnih sudova i nadražuje okolne nervne završetke dovodeći do pojave osjećaja svraba odnosno pruritusa. Tako se razvija ciklus svrab-češljanje koji dovodi do daljnjeg oštećenja kože, prolaska alergena i sekundarno mikrobnih organizama (stafilokoka, Malassezia spp.)  dovodeći do upale i pojave infekcije.

Atopic dermatitis_pathogenesis (Created in Biorender)

Slika 1. Patogeneza alergijskog dermatitisa kod životinja.

Rase pasa kod kojih je vjerovatnoća za pojavu atopijskog dermatitisa visoka u odnosu na ostale su: bostonski terijeri, bokseri, kinerski šar-pei, engleski i francuski buldog, koker španijel, dalmatinac, minijaturni šnaucer, mops i labrador retriveri. Oboljenje se najčešće javlja u dobi između 6 mjeseci i 3 godine. Glavna odlika je pruritus zbog kojeg vlasnici najčešće psa odvode veterinaru. Svrbež bez pojave lezija (sine materia) se javlja u početnim stadijima oboljenja naročito kod pasa držanih u zatvorenim prostorima. Najčešće su zahvaćena područja ušnih školjki (konkavni dio bez margina), šape (prvo se javlja na prednjim), ventralni abdomen, aksilarna regija. Prisutne su rekurentne infekcije kože i ušnih školjki. Historija lakrimacije, okularne kongestije ili kihanja /rinoreje može biti indikacija prisutnog atopijskog konjuktivitisa i rinitisa. Atopijski dermatitis je progresivno oboljenje i rana intervencija i njegova kontrola su potrebne kako bi se usporio proces te bolesnom psu omogućio pristojan kvalitet života. Konstantan svrbež i sekundarne infekcije povezane sa atopijskim dermatitisom mogu dovesti do izrazito teške kliničke slike da se u nekim slučajevima nažalost preporučuje i eutanazija životinje.

Dijagnoza atopijskog dermatitisa zavisi primarno na osnovu kliničkih znakova i historije oboljenja, a ne na osnovu laboratorijskog testiranja. Set kriterija je predložen kao pomoć pri dijagnozi atopijskog dermatitisa kod pasa. Ovi kriteriji nisu apsolutni i otprilike se može pogriješiti u dijagnozi 1 od 5 slučajeva (20%) ukoliko se ovi parametri ne primjenjuju striktno. Adekvatnim isključivanjem ektoparazitoza i kožnih infekcija, specifičnost ovih kriterija značajno raste.

Terapija se zasniva na sljedećem: izbjegavanje kontakta sa alergenima (ukoliko je moguće), alergeno-specifična imunoterapija. Opšta antiinflamatorna i antipruritična terapija: glukokortikoidi, ciklosporini, oklacitinib (Apoquel tablete), lokivetmab i antihistaminici. Topikalna terapija: šamponi, hidrokortizon-aceponat i takrolimus. Potporna dijetalna terapija: esencijalne masne kiseline, probiotici i holekalciferol.

Kriteriji za dijagnozu atopijskog dermatitisa kod pasa su:
1. Početak znakova ispod 3 godine starosti,
2. Psi većinom žive u zatvorenom prostoru,
3. Pruritis koji odgovara na terapiju sa glukokortikoidima,
4. Pruritus sine materia na početku (bez pojave lezija, alezijalni pruritus),
5. Zahvaćene prednje šape,
6. Zahvaćeni vrhovi ušnih školjki,
7. Nisu zahvaćene margine ušnih školjki,
8. Nije zahvaćeno dorzolumbarno područje.

FELINI ATOPIJSKI SINDROM

Ovaj sindrom čine nekoliko alergijskih oboljenja koja uključuju kožu, gastrointestinalni trakt i respiratorni trakt kod mački (Sl.2), a to su: alergijski dermatitis, astma/respiratorno oboljenje i gastrointestinalno oboljenje koje može biti povezano sa hipersenzitivnošću na okolišne alergene i alergene hrane i koji mogu koegzistirati sa dermatitisom usljed ugriza buhe.

Felini atopični kožni sindrom (eng. feline atopic skin syndrome-FASS)

Predstavlja upalni i pruritični sindrom kože mački koji se manifestuje različitim spektrom obrazaca, od kojih niti jedan nije specifičan za ovaj sindrom i koji može biti povezan sa IgE antitijelima na okolišne alergene. Alergija na hranu i alergija na ugriz buhe mogu oboje oponašati i/ili doprinositi ovom sindromu i njihova potencijalna uloga mora biti utvrđena prije odlučivanja o terapiji.

Kliničke karakteristike FASS-a: za razliku od ljudi i pasa kod kojih je atopijski dermatitis tipično ograničenog dometa i distribucijom kliničkih znakova na koži, kod mački kožne lezije su daleko više promjenjive u pojavi i manje predvidljive u distribuciji. Mačke sa FASS-om pokazuju jedan ili nekoliko ”obrazaca kožnih reakcija”.

Figure 2. Clinical signs in cats with feline atopical syndrome (data from: Santoro et al., 2021)

Slika 2. Algoritam kliničkih znakova povezanih sa felinim atopijskim sindromom (Santoro et al., 2021).

Obrasci kožnih reakcija uključuju sljedeće forme: milijarni dermatitis, samoizazvana alopecija/hipotrihoza, pruritus glave i vrata i eozinofilni granuloma kompleks. Zahvaćeni dijelovi tijela su glava, usta, vrat, abdomen i trup. Poremećaj se najčešće javlja kod mački mlađih od tri godine. Najjednostavnija forma je milijarni dermatitis koji se pojavljuje u obliku nekoliko malih papula, obično okruženih sa krasticama. Ove lezije mogu biti raspoređene u manjim dijelovima po tijelu ili može biti generalizovano. Ovo stanje je obično pruritično i kao rezultat dolazi do ekskorijacije, erozija i gubitka dlake, dok u nekim slučajevima može proći i bez pruritusa. U slučaju samoizazvane alopecije/hipotrihoze, mačka uklanja dlaku bilo ponavljajućim lizanjem, grickanjem ili čupanjem krzna, obično udruženo sa češanjem. Ovakvo ponašanje obično rezultira u gutanju veće količine dlake i formiranju dlačnih kuglica-trihobezoara što uzrokuje povraćanje. Treći obrazac se karakteriše pruritusom (često intenzivnim) lica, glave i vrata. Mačke mogu mahnito češati ili grebati navedena područja što rezultira u ekskorijaciji, erozijama ili ulceracijama različitog stepena. Može se javiti blefaritis sa ili bez povezane kornealne ulceracije. Pruritus povezan sa ovim stanjem može biti naročito ozbiljan i težak za kontrolu tako da je u nekim slučajevima potrebno i postavljanje zaštitnih ovratnika. Eozinofilni granuloma kompleks se sastoji od nekoliko kliničkih sindroma (i često konfuzno nazvanih). Prvi je indolentni ulcer ili ”glodarski ulcer” koji zahvata gornju usnu. Može doći do potpune deformacije rostralnog dijela usne. Drugi sindrom je eozinofilni granulom koji se naziva i ”linerani granulom”. Lezije se mogu javiti na različitim lokacijama, svaka sa različitim ispoljavanjem. Lezije na stražnjim ekstremitetima se obično javljaju kao linearna područja dermalnog zadebljanja kaudalnih aspekata butina. Može se javiti i u obliku proliferativnih lezija u ustima, naročito na jeziku i tvdom nepcu. Treći klinički sindrom je eozinofilna plaka. Ove lezije su najčešće na ventralnom abdomenu i karakterišu se uzdignutim, obično erodiranim ili ulceriranim područjima.

Liječenje FASS-a uključuje primjenu sljedećih lijekova: sistemski glukokortikodi (brzi i efektivni kod većine mački; najčešće se koristi metilprednisolon ili se može koristiti triamkinolon acetonid koji je potentniji od metilprednisolona), topikalni kortikosteroidi (koristiti kada je indicirano, efektivni su i manja je mogućnost pojave sporednih efekata od sistemskih), ciklosporini (efikasni protiv u tretmanu reaktivnih obrazaca FASS-a u dozi od 7mg/kg dnevno), oklacitinib (u dozi od 1mg/kg jednom ili dva puta dnevno efikasan u terapiji FASS-a), antihistaminici (oralni antihistaminici obezbjeđuju malu i limitiranu korist kod nekih mački; veću efikasnost ispoljavaju u ranijim fazama oboljenja). Kao potporna dijetalna terapija preporučuje se veći unos esencijalnih masnih kiselina.

Felina astma (eng. feline asthma-FA)

Felina astma je eozifilna upalna bolest koja pogađa bronhiole i dovodi do spontane reverzibilne bronhokonstrikcije i preobražaja zračnih puteva. Manifestira se akutnim respiratornim distresom ili hroničnim kašljem i otežanim ekspirijumom (zvukovi šištanje) i povezano je sa IgE antitijelima na inhalirane alergene. Faktori rizika su dim od cigareta (kod kućnih mački), prašljavi mačiji izmet, isparavanja od otopina za čišćenje i sprejevi, polen sa drveća i trave itd.

Starije i mlađe mačke su jednako predisponirane za razvoj astme. Smatra se da su sijamske mačke predisponirane u odnosu na druge rase. Tipičan početak astmatičnog napada izgleda ovako: iznenadan prekid aktivnosti ili je životinja već u stanju mirovanja, ubrzavanje frekvence disanja, pokušaj udisaja zraka kroz usta, abnormalan rad grudne i abdominalne muskulature, disanje je plitko i ubrzano. Ukoliko se pažljivo sluša mogu se čuti zvukovi šištanja kako mačka izdiše. Astmatični napadaji se mogu podijeliti u četiri kategorije: (I) blag (simptomi se javljaju sporadično i obično ne utiču na kvalitet života mačke), (II) umjeren (simptomi se ne javljaju svaki dan, ali ako se jave teži su i iscrpljujući i mogu uticati na aktivnosti mačke), (III) teški (značajno iscrpljujući simptomi koji se javljaju svaki dan) i (IV) po život opasni (bronhokonstrikcija rezultira u potencijalno letalnoj dispneji i posljedično smanjenoj oksigenaciji, dolazi do cijanoze sluznica). Veterinarska intervencija je potrebna u svim slučajevima dispneje jer ukoliko se inicijalni znakovi dispneje ignoriraju, stanje može brzo napredovati do ozbiljnijeg stadija kada je životinji teško pružiti pomoć.

Kao i humana astma, hronična felina astma je neizlječiva, ali općenito može se dovesti pod kontrolu. Liječenje zavisi od težine stanja. Najčešće se upotrebljavaju kortikosterodni lijekovi koji reduciraju upalu bronhija u kombinaciji sa bronhodilatatorima kako bi se proširili disajni putevi. U većini slučajeva, ovi se lijekovi mogu koristiti kod kuće, efektivni su terapeutski i preventivno i mogu se aplicirati na više načina: oralno, injekciono, a najbolji je inhalacioni način aplikacije.

Izvori:

  1. Halperin I. 2019. Allergies in Pets. UC Davis Veterinary Medicine.
  2. Božić T. 2012. Patološka fiziologija domaćih životinja. Naučna KMD. Beograd.
  3. Tilley LP, Smith Jr. WKF, Sleeper MM, Brainard BM. 2021. Blackwell’s Five-Minute Veterinary Consult: Canine and Feline. Seventh Edition. John Wiley & Sons Ltd
  4. Tizard IR. 2022. Allergies and Hypersensitivity Disease in Animals. Elsevier.
  5. Tizard IR. 2018. Veterinary Immunology. Tenth Edition. Elsevier.
  6. Sousa CA. 2012. Flea allery and control. BSAVA Manual of Canine and Feline Dermatology. Third Edition. British Small Animal Veterinary Association.
  7. Mueller RS, Janda J, Jensen-Jarolim E, Rhyner C and Marti E. 2015. Allergens in veterinary medicine. Allergy, 71(1), 27–35. doi:10.1111/all.12726
  8. Gedon NKY, Mueller RS. 2018. Atopic dermatitis in cats and dogs: a difficult disease for animals and owners. Clin Transl Allergy 8, 41. https://doi.org/10.1186/s13601-018-0228-5
  9. Pucheu-Haston CM. 2016. Atopic dermatitis in the domestic dog. Clinics in Dermatology, 34(2), 299–303. doi:10.1016/j.clindermatol.2015.10.010
  10. Nuttall TJ, Marsella R, Rosenbaum MR, Gonzales AJ, Fadok VA. 2019. Update on pathogenesis, diagnosis, and treatment of atopic dermatitis in dogs. J Am Vet Med Assoc. 1;254(11):1291-1300. doi: 10.2460/javma.254.11.1291. PMID: 31067173.
  11. Olivry T, DeBoer DJ, Favrot C, Jackson HA, Mueller RS, Nuttall T, Prélaud P; International Task Force on Canine Atopic Dermatitis. 2010. Treatment of canine atopic dermatitis: 2010 clinical practice guidelines from the International Task Force on Canine Atopic Dermatitis. Vet Dermatol. ;21(3):233-48. doi: 10.1111/j.1365-3164.2010.00889.x. Epub 2010 Apr 23. PMID: 20456716
  12. Bajwa J. 2021. Feline atopic syndrome – An update. Can Vet J. 62(11):1237-1240. PMID: 34728854; PMCID: PMC8543694.
  13. Halliwell R, Pucheu‐Haston CM, Olivry T, Prost C, Jackson H, Banovic F and Mueller RS. 2021. Feline allergic diseases: introduction and proposed nomenclature. Veterinary Dermatology, 32(1), 8. doi:10.1111/vde.12899
  14. Santoro D, Pucheu‐Haston CM, Prost C, Mueller RS and Jackson H. 2021. Clinical signs and diagnosis of feline atopic syndrome: detailed guidelines for a correct diagnosis. Veterinary Dermatology, 32(1), 26. doi:10.1111/vde.12935
  15. Mueller RS, Nuttall T, Prost C, Schulz B and Bizikova P. 2021. Treatment of the feline atopic syndrome – a systematic review. Veterinary Dermatology, 32(1), 43. doi:10.1111/vde.12933
  16. Outerbridge CA, Jordan TJM. 2021. Current Knowledge on Canine Atopic Dermatitis: Pathogenesis and Treatment. Adv Small Anim Care. 2:101-115. doi: 10.1016/j.yasa.2021.07.004. PMID: 35721364; PMCID: PMC9204668.
  17. Banovic F. 2017. Canine Atopic Dermatitis: Updates on Diagnosis and Treatment. Today’s Veterinary Practice. https://todaysveterinarypractice.com/dermatology/canine-atopic-dermatitis-updates-diagnosis-treatment/
  18. Feline Asthma: A Risky Business for Many Cats. Cornell University. College of Veterinary Medicine. https://www.vet.cornell.edu/departments-centers-and-institutes/cornell-feline-health-center/health-information/feline-health-topics/feline-asthma-risky-business-many-cats
  19. Abimbola Oninla O, Omolara Akinkugbe A, Ibiesa Otike-Odibi B, et al. 2021. Atopic Dermatitis in Adults: Epidemiology, Risk Factors, Pathogenesis, Clinical Features, and Management. Atopic Dermatitis – Essential Issues. IntechOpen. Available at: http://dx.doi.org/10.5772/intechopen.97287.
  20. Facheris, P., Jeffery, J., Del Duca, E. et al. 2023. The translational revolution in atopic dermatitis: the paradigm shift from pathogenesis to treatment. Cell Mol Immunol 20, 448–474. https://doi.org/10.1038/s41423-023-00992-4
  21. Chia-Yu C. 2021. Treatments for Childhood Atopic Dermatitis: an Update on Emerging Therapies. Clinical Reviews in Allergy & Immunology. 61. 10.1007/s12016-020-08799-1.
  22. Noli C, Foster A, Rosenkrantz W. 2014. Veterinary Allergy. First Edition. John Wiley & Sons, Ltd.